Dünya Yatırımcı Haftası; üye ülkelerin menkul kıymet ve vadeli işlem piyasalarını regüle eden otoritelerinin birliği olan IOSCO (Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonları Örgütü) tarafından desteklenen, yatırımcıların finansal eğitimi ve korunmasının önemi hakkında farkındalığı artırmak amacıyla her yıl Ekim ayının ilk haftası (üye ülkelerin sermaye piyasaları otoriteleri Ekim ve Kasım ayındaki herhangi bir haftayı da belirleyebilir) düzenlenen bir etkinliktir. İlk kez 2017’de IOSCO inisiyatifi ile tüm dünyada kutlanan bu etkinlik ülkemizde de 2017’den beri kutlanmaktadır.

IOSCO’ya üye ülkeler tarafından bir hafta boyunca yatırımcı eğitiminin teşvik edildiği, düzenlenen konferanslar, webinarlar, seminerler, toplantı ve oturumlar ile yatırımcıların finansal konulardaki bilinç düzeylerinin ve bilgilerinin artırılmasının amaçlandığı bu etkinliklerde IOSCO tarafından son yıllarda otoritelerin özellikle sürdürülebilir finans, yatırımcı dayanıklılığı ve dijitalleşme (kripto varlıklar dahil) konularının ele alınması tavsiye edilmektedir. Dünya Yatırımcı Haftası ile ülkelerin sermaye piyasalarından sorumlu otoriteleri, öz-düzenleyici kurumlar ve sivil toplum kuruluşları tarafından yapılan tüm etkinliklerin temeli finansal bilinçlenme ve bireylerin mali geleceklerini iyileştirme üzerine odaklanırken, tasarruf etme, yatırım yapma ve finansal okuryazarlık konuları işlenerek, uzun vadede bireysel birikimlerin finansal piyasalara kanalize edilmesi ve bu yolla ülkelerin ekonomik kalkınmaları ve istikrarlı büyümelerinin desteklenmesi amaçlanır.  

Bu yıl ülkemizde yedincisini kutladığımız Dünya Yatırımcı Haftası; IOSCO eşgüdümünde, Sermaye Piyasası Kurulu ve Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği’nin (TSPB) iş birliğinde, 7. Türkiye Sermaye Piyasası Kongresi ile ortak bir etkinlik olarak 2-6 Ekim 2023 tarihleri arasında sanal bir platform üzerinden kutlandı. Panel başlıkları atasözleri ile ilişkilendirilerek yatırımcılar için akılda kalıcı olması ve konuya ilişkin yatırım mesajları ile kolayca ilgi kurabilmelerinin sağlanması amaçlandı. 5 gün boyunca birbirinden farklı 19 oturum ve sohbet etkinliğinde 104 konuşmacı yer aldı.

Hedef kitle olarak, son yıllarda artan halka arzların da etkisiyle Borsada işlem yapmaya başlayan yeni yatırımcılar ve özellikle pay senedi piyasası yatırımcı profilinde daha yüksek oranlarda görmeye başlanılan gençler ve üniversite öğrencileri seçildi. Ana tema, önceki yıllarda olduğu gibi bu yıl da yatırımcı eğitimi ve bilgilendirilmesi ile yatırımcının korunması olduğu panellerde; bilinçli ve doğru yatırımın önemine dikkat çekildi. Özellikle 5-6 Ekim 2023 tarihlerindeki tüm paneller “yatırımcı” odaklı planlandı. Özellikle bireysel yatırımcıların hedeflendiği panellerde “Bin Ölçüp Bir Biçmeli: Makro Göstergeleri Yorumlayarak Yatırım Yapmayı Uzmanına Sor”, “Al Gününde Al Ver Gününde Ver: Hisse Alım Satımında İdeal Zamanı Uzmanına Sor”, “Tüm Yumurtaları Aynı Sepete Koyma: Portföy Oluşturmayı Uzmanına Sor”, “Çarşıdan Aldım Bir Tane Eve Geldim Bin Tane: Temettü Yatırımını ve Sermaye Arttırımını Uzmanına Sor”, “Yalancının Mumu Yatsıya Kadar Yanar: Piyasa ve Sosyal Medya Dolandırıcılığından Korunma Yollarını Uzmanına Sor”, “Alet İşler El Övünür: Yatırım Fonları ve BES ile Yatırımı Uzmanına Sor”, “Sabreden Derviş Muradına Ermiş: Yatırımcı Psikolojisini Uzmanına Sor” ve “Bin Bilsen Bile Bir Bilene Sor: Halka Arzda Doğru Yatırım Tercihini Uzmanına Sor” başlıklarındaki konular, yatırımcıların bilgilendirilmesi amacıyla önde gelen uzmanlar tarafından ele alındı. Tüm bu panellerde özellikle son dönemlerde yaygınlaşan sosyal medya dolandırıcılığına dikkat çekilerek, yatırımcıların tüyoya değil, gerçek bilgiye dayalı yatırım kararlarını vermeleri, yeterli finansal okuryazarlığı olmayan bireylerin ise yatırım kuruluşları ve portföy yönetim şirketlerinde çalışan profesyonellerden hizmet almaları tavsiye edildi, doğrudan pay senedi almak yerine portföy yatırım kuruluşları tarafından yönetilen yatırım fonları aracılığıyla da sermaye piyasasına yatırım yapabilecekleri hatırlatıldı.

Şüphesiz ki yatırımcıların korunmasının en iyi yolu yatırımcıların finansal okur yazarlık seviyelerinin artırılmasıdır. Sermaye piyasasında dijitalleşmenin de artmasıyla birlikte sermaye piyasası kurumları tarafından yatırımcılara sunulan hizmetlerin ve yatırım araçlarının çeşitliliği arttıkça, pazarlar daha karmaşık hale geldikçe, çok daha fazla veri ve bilgiye maruz kalınma sonucu bu bilgilerin değerlendirilmesi süreci de karmaşık hale geldikçe finansal okur yazarlık seviyesinin artırılması da günümüzde mutlak bir zaruret haline gelmiştir.

Finansal okuryazarlık; bireyin hayat boyu finansal güvenliği ve finansal refahı için finansal kaynaklarını en etkin biçimde kullanabilmesi, nakdini en optimal şekilde yönetebilmesi için gereken temel ekonomik ve finansal kavramları öğrenmesi, bu finansal bilgileri günlük yaşamında kullanabilme yetenek ve becerisini elde ederek, bunu hayatı boyunca tutum ve davranışlarıyla destekleyebilmesidir. Finansal okur yazar bir birey; tasarruf, bütçe, yatırım, borç yönetimi, finansal planlama, enflasyon, faiz gibi iktisadi ve finansal terminolojileri anlayabilmeli, risk ve getiri kavramları ile ilişki kurarak günlük yaşamlarında sağlıklı finansal kararlar alabilmeli ve uzun vadeli finansal planlar yapabilmedir. Finansal okuryazarlık için finansal eğitim şarttır. Finansal eğitimlerde sadece finansal kavramların ne olduğuna ilişkin bilgi verilmez, bu terimler arasında doğru korelasyonun kurulması sağlanır, değişen makroekonomik gösterge ve piyasa koşullarında yatırımcıların duygusal veya ani karar verme veya kazançlarının tamamını harcama eğilimi gibi hatalı finansal davranışları düzeltilir ve yatırımcılara birikimlerini yatırıma dönüştürme alışkanlığı kazandırılır. Finansal eğitimler ve yatırımcı eğitimleri, aslında sürekli olması gereken dinamik bir süreçtir. Pozitif yönde doğru finansal davranış kalıplarının oluşması oldukça zor ve ancak uzun vadede kazanılması mümkün olan bir süreçtir. Ayrıca yatırımcıların sürekli gelişen finansal piyasalarda finansal dolandırıcılıktan korunabilmeleri için de finansal/yatırımcı eğitimlerinde finansal hak ve yararların ne olduğu öğretilir. Finansal eğitimlerle tasarrufların nasıl uzun vadeli yatırıma dönüştürülebileceği, emeklilik planlamasının yapılarak finansal özgürlüğe ve refaha kavuşabilmelerinin mümkün olduğu farkındalığı yaratılmaya çalışılır.    

Sermaye piyasalarında finansal okuryazarlık ise biraz daha ileri düzeyde finansal okuryazarlıktır. Sermaye piyasalarında yer alan sermaye piyasası araçları, sermaye piyasası kurumları, risk ve getiri arasındaki ilişki, portföy çeşitlendirmesi, temel varlık fiyatlaması gibi kavramları anlayabilme, finansal risk ve fırsatlar üzerinde farkındalık düzeylerinin geliştirilmesidir.

Sermaye piyasalarında finansal okuryazarlık dijital okuryazarlık (bilgiyi bulma, analiz etme, üretme, paylaşma becerisi) kavramını da artık içeriyor. Finans dünyasındaki dijital teknolojik gelişmelerle birlikte dijital konulardaki bilgilerimizin güncellenmesi ihtiyacı ortaya çıktı. Açık bankacılık, robo danışmanlık, makine öğrenimi, algoritmik işlemler, uzaktan müşteri edinimi, yüksek frekanslı işlemler gibi pek çok kavramı kavramamız, dijital yetkinliklerimizi geliştirmemiz gerekiyor.

OECD araştırmasına göre, Türkiye düşük tasarruf eden ülke grubunda yer almaktadır. TÜİK verilerine göre hane halkı tasarrufunun harcanabilir gelire oranı olarak tanımlanan tasarruf oranı 2021 yılında %11,5 iken, 2022 yılında
%10,5’e düşmüştür.

Türkiye’de eğitim düzeyi hane halkı tasarrufu ile yakın bir korelasyona sahip olup, tasarruf oranları eğitim düzeyi arttıkça istikrarlı bir şekilde artış sergilemektedir. Türkiye’de hane halkı ve şirketlerin tasarruf eksikliği sebebiyle, yatırımlarının ve büyümenin finansmanı için yurt dışı finansmana yönelmek zorunda kalınmaktadır. Oysa, Türkiye’nin sağlıklı ve sürdürülebilir bir büyüme performansı yakalaması için yurtiçi tasarruflar kilit rol oynamaktadır. Bunun bir yolu da yurt içi hane halkının tasarruf etme alışkanlığını kazanması için finansal okur yazarlığının artırılmasıdır.

Ekonominin üç yıllık (2023-2026) yol haritasını sunan Orta Vadeli Programın (OVP) temel amaçlarından biri finansal sistemde tasarrufların artırılması, kaynak dağılımında etkinliğin sağlanması, sermaye piyasalarının geliştirilmesi yoluyla finansmana erişimin kolaylaştırılması ve finansal okuryazarlığın yaygınlaştırılması suretiyle finansal istikrarın desteklenmesi olarak açıklanmıştır. OVP’de ayrıca, kadın istihdamın da artırılmasını teminen kadınlarda finansal okuryazarlığın geliştirilmesine yönelik çalışmaların sürdürüleceği, finansal sistemde tasarrufların artırılması, kaynak dağılımında etkinliğin sağlanması, sermaye piyasaları geliştirilerek finansmana erişimin kolaylaştırılması ve finansal okuryazarlığın yaygınlaştırılması suretiyle finansal istikrarın desteklenmesinin amaçlandığı, finansal ürün ve hizmetler konusundaki farkındalığın artırılması, finansal piyasalardaki risklerin anlaşılması amacıyla halen yürütülmekte olan finansal eğitim faaliyetlerinin yaygınlaştırılarak finansal okuryazarlık seviyesinin artırılacağı açıkça ifade edilmiştir.

Peki finansal okuryazarlık konusunda TSPB ne yapıyor?  TSPB çeşitli etkinlikler ve eğitimlerinin yanı sıra düzenli olarak yayımladığı rapor, makale ve verilerle etkin bir yatırım ekosisteminin oluşmasında ve sermaye piyasalarının entelektüel gelişiminde aktif rol alıyor.

TSPB, Cumhurbaşkanlığı İnsan Kaynakları Ofisi  koordinasyonunda gerçekleştirilen Bölgesel Kariyer Fuarları kapsamında üniversite öğrencilerinin kariyer seçimlerinde katkıda bulunmak, sermaye piyasalarını tanıtmak, mesleki ve kişisel gelişim konularında bilgi ve beceri düzeylerini geliştirmek amacıyla bu fuarlara katılıyor, üniversite ziyaretlerinde bulunarak öğrencilerle seminerler gerçekleştiriyor, webinarlar düzenliyor. Ayda 2 kez aracı kurum ve portföy yönetim kuruluşlarını yatırımcılarla TSPB nezdinde buluşturarak, sermaye piyasalarını ve araçlarını, yatırım ve risklerini ilgilendiren konularda ücretsiz etkinlikler düzenliyor. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi ile TÜBİTAK’ın yürüttüğü 21 pilot okul (ilk-orta ve lise) ve 450 öğrenciyi içeren bir projede de çocuklara küçük yaşta finansal konularda farkındalık kazandırılmasına yönelik eğitim materyallerinin ve dijital içeriklerinin hazırlanmasında TSPB danışman olarak yer almakta ve projeye destek vermekte. Ayrıca Habitat ve FODER gibi yatırımcıların finansal okur yazarlıklarının artırılmasına destek veren sivil toplum örgütleriyle sık sık bir araya gelerek, iş birliği yapmaktadır.

Sözlerime son verirken Warren Buffet’ın finansal okuryazarlığa ekonomik perspektiften yaklaştığı bir sözünü hatırlayalım:  “Yapabileceğiniz en önemli yatırım, kendinize yaptığınız yatırımdır. Ne kadar çok öğrenirseniz, o kadar çok kazanırsınız.”